شبکه اجتهاد: گزارش حاضر، برخی از تفاوت‌های فتاوای بنیان گذار جمهوری اسلامی امام خمینی و رهبر معظم انقلاب اسلامی آیت‌الله خامنه‌ای را در مسائل «عبادات، معاملات، مسائل پزشکی و متفرقه» نشان می‌دهد.
فتاوای حضرت امام از کتاب‌های «تحریر الوسیله»، «العروه الوثقی»، «توضیح المسائل و استفتائات» است و فتاوای آیت‌الله خامنه‌ای از کتاب «اجوبه الاستفتائات، «مناسک حج» و برخی استفتائات موجود در دفتر معظم‌له و درس خارج فقه ایشان میباشد.
تقلید
۱. امام خمینی(ره): تقلید میّت ابتداءً جایز نیست.
(تحریرالوسیله، ج۱، المقدمه، م۱۳ و توضیح المسائل، م۱۳)
آیت‌الله خامنه‌ای: بنابر احتیاط واجب تقلید از مجتهد میت ابتداءً جایز نیست.
(اجوبه الاستفتائات، س۲۲).
………………………………………………..
۲. امام خمینی(ره): س: اگر بعد از فتوا تعبیر به لایترک الاحتیاط شد، آیا این احتیاط واجب است؟
ج: عبارت لایترک الاحتیاط اگر در موردی بعد از بیان فتوی ذکر شود برای بیان تأکّد حسن احتیاط است.
(استفتائات موجود در پایان توضیح المسائل، س۱)
آیت‌الله خامنه‌ای: ذکر احتیاط قبل یا بعد از فتوا احتیاط مستحب میباشد لکن در مواردی که این احتیاط همراه با عبارت «لا یترک الاحتیاط» (احتیاط ترک نشود) آمده باشد، مراد احتیاط واجب است.
(استفتا، ۷)
……………………………………………
طهارت و نجاست
۱. امام خمینی(ره): آب کُر به حسب کیلوی متعارف بنابر اقرب ۴۱۹ / ۳۷۷ کیلوگرم میباشد.
(توضیح المسائل، م۱۴)
آیت‌الله خامنه‌ای: آب کر تقریباً ۳۸۴ لیتر میباشد.
(استفتا، ۲)
………………………………………………..
۲. امام خمینی(ره): غیر مسلمان از هر دین و مذهبی که باشد محکوم به نجاست است.
(تحریرالوسیله، ج۱، القول فی النجاسات، العاشر و استفتاءات، ج۱، س۲۶۷)
آیت‌الله خامنه‌ای: کفاری که به دین آسمانی متدین نیستند نجس می‌باشند اما اهل کتاب (یهود، نصارا، زرتشتی و صابئین) پاک هستند.
(استفتاء ۹ و اجوبه الاستفتائات، س۳۱۳ و ۳۱۶)
……………………………………………….
۳. امام خمینی(ره): فضله پرندگان حرام گوشت، نجس است.
(تحریرالوسیله، ج۱، القول فی النجاسات، م۱)
آیت‌الله خامنه‌ای: فضله پرندگان حرام گوشت نجس نیست.
(اجوبه الاستفتائات، س۲۷۹ و استفتاء ۹)
………………………………………………..
۴. امام خمینی(ره): سوم: منی هر حیوانی که خون جهنده دارد؛ خواه حلال گوشت باشد یا حرام گوشت، نجس است.
(تحریرالوسیله، القول فی النجاسات، الثالث)
آیت‌الله خامنه‌ای: منی انسان و هر حیوان حرام گوشتی که خون جهنده دارد نجس است. منی حیوانات حلال گوشت بنابر احتیاط واجب نجس است.
(استفتا، ۹)
………………………………………………..
۵. امام خمینی(ره): عرق شتر نجاست خوار نجس است. ولی اگر حیوانات دیگر نجاست خوار شوند، از عرق آنها اجتناب لازم نیست.
(تحریر، القول فی النجاسات، الحادی عشر و توضیح المسائل، م ۱۲۰)
آیت‌الله خامنه‌ای: عرق جنب از حرام و عرق حیوان نجاست خوار بنابر اقوی پاک است، لکن احتیاط واجب آن است که با آن نماز خوانده نشود.
(اجوبه الاستفتائات، س۲۷۰)
………………………………………………..
۶. امام خمینی(ره): خونی که در تخم مرغ میباشد نجس نیست، ولی به احتیاط واجب باید از خوردن آن اجتناب کنند.
(تحریرالوسیله، ج۱، القول فی النجاسات، الخامس و توضیح المسائل، م۹۸)
آیت‌الله خامنه‌ای: خون در تخم مرغ پاک است ولی خوردن آن حرام است.
(اجوبه الاستفتائات، س۲۶۹ و استفتاء ۱۴)
………………………………………………..
۷. امام خمینی(ره): …اگر بداند مسلمان، بدون تحقیق از کافر گرفته، بنابر احتیاط (واجب) بلکه بنابر اقوی باید از آن اجتناب نمود.
(تحریرالوسیله، ج۱، القول فی النجاسات، م ۴
آیت‌الله خامنه‌ای: گوشت و چرم و سایر اجزای حیوانات در صورتی که از کشورهای غیر مسلمان تهیه شود اگر احتمال دهد که آن حیوان ذبح اسلامی شده است، پاک است و اگر یقین دارد که ذبح اسلامی نشده محکوم به نجاست است.
(استفتا، ۱۲)
………………………………………………..
۸. امام خمینی(ره): شراب و هر چیزی که انسان را مست می‌کند، چنانچه به خودی خود روان باشد نجس است.
(تحریرالوسیله، ج۱، القول فی النجاسات، الثامن و توضیح المسائل، م۱۱۱)
آیت‌الله خامنه‌ای: مشروبات مست کننده، بنابر احتیاط نجس است.
(اجوبه الاستفتائات، س۳۰۱ و استفتاء ۹)
…………………………………………………..
۹. امام خمینی(ره): چیزی که با برخورد نجاست نجس شده است، تا سه واسطه همچنان نجس کننده است ولی بیش از آن نجس کننده نیست.
(تحریرالوسیله، ج۱، القول فی کیفیه التنجس بها [النجاسات]، م۹)
آیت‌الله خامنه‌ای: چیزی که با عین نجس، تماس یافته و نجس شده است، اگر با چیزی که پاک است تماس بیابد و یکی از آنها تَر باشد، آن چیز پاک را نجس می‌کند، و باز این چیزی که بر اثر ملاقات با متنجّس، نجس شده است اگر با چیز پاکی تماس بیابد بنابر احتیاط واجب آن را نجس می‌کند، ولی این متنجّس سوم هیچ چیزی را با ملاقات خود، نجس نمی‌کند.
(اجوبه الاستفتائات، س۲۸۳ و استفتاء ۱۹)
………………………………………………………..
۱۰. امام خمینی(ره): اگر یک نفر عادل بگوید چیزی نجس است، بنا بر احتیاط واجب، باید از آن چیز اجتناب کرد.
(تحریرالوسیله، القول‌فی‌کیفیه‌التنجس بها، م۳)
آیت‌الله خامنه‌ای: خبر واحد در موضوعات حجت نیست.
(استفتا، ۲۰۷)
…………………………………………………………
۱۱. امام خمینی(ره): چنانچه چیزی – غیر از ظرف – با بول نجس شده باشد، باید دو بار شسته شود و احتیاط واجب آن است که این دو بار شستن غیر از شستن برای برطرف نمودن بول باشد.
(تحریرالوسیله، ج۱، فصل فی المطهّرات، أوّلها)
آیت‌الله خامنه‌ای: چیزی (غیر از ظرف) که بر اثر تماس با بول نجس شده است هرگاه پس از برطرف شدن عین نجاست دو مرتبه آب قلیل روی آن ریخته شود، پاک میشود و چیزی که با نجاسات دیگر تماس یافته و نجس شده است، پس از برطرف شدن عین نجاست اگر یک مرتبه شسته شود پاک میشود.
(استفتا، ۲۱)
…………………………………………………………
۱۲. امام خمینی(ره): ظرفی که به ولوغ (ریختن آب دهان) سگ در آب یا چیز روانی که در آن میباشد نجس شده باید اول، با خاکی که بنا بر احتیاط واجب پاک است، خاکمال شود و سپس دو بار با آب قلیل شسته شود و یا با آب کر و یا جاری بنا بر احتیاط واجب دو بار شسته شود. و اگر به غیر از ولوغ ولی با برخورد دهان سگ با آن مثل آنکه سگ آن را لیسیده نجس شود، نیز بنا بر احتیاط واجب همین حکم را دارد.
(تحریرالوسیله، ج۱، فصل فی المطهّرات، أوّلها)
آیت‌الله خامنه‌ای: ظرفی را که سگ در آن آب یا چیز روان دیگر خورده یا آن را لیسیده است باید اول با خاکمال شستشو کرد و سپس با آب شست. و اگر با آب قلیل شسته میشود باید پس از خاکمال، دو مرتبه شسته شود.
(استفتا، ۲۴)
………………………………………………………..
۱۳. امام خمینی(ره): ظرفی را که خوک از آن چیز روانی بخورد، با آب قلیل باید هفت مرتبه شست، و در کُر و جاری نیز هفت مرتبه باید شست به احتیاط واجب.
(تحریرالوسیله، فصل فی المطهرات، اولها و م ۲)
آیت‌الله خامنه‌ای: ظرفی که در آن خوک، غذای روان یا آب بخورد، باید هفت مرتبه شسته شود.
(استفتا، ۲۵)
…………………………………………………………
۱۴. امام خمینی(ره): [کف پا و ته کفش] اگر به واسطه غیر راه رفتن نجس شده باشد، پاک شدنش به واسطه راه رفتن اشکال دارد. برای پاک شدن کف پا و ته کفش، بهتر است پانزده قدم یا بیشتر راه بروند، اگرچه به کمتر از پانزده قدم یا مالیدن پا به زمین، نجاست برطرف شود.
(تحریرالوسیله،فصل فی المطهرات، ثانیها)
آیت‌الله خامنه‌ای: کسی که بر اثر راه رفتن روی زمین، کف پا یا کفش او، نجس شده است هرگاه تقریباً به قدر ده قدم روی زمین خشک و پاک راه برود، و عین نجس یا متنجس بر اثر راه رفتن یا مالیدن پا به زمین از آن برطرف شود، کف پا یا ته کفش که نجس شده است پاک میشود.
(اجوبه الاستفتائات، س۸۰ و استفتاء ۲۶)
…………………………………………………………..
۱۵. امام خمینی(ره): اگر دندان مصنوعی طوری باشد که به دندان طبیعی چسبیده باشد و نشود آن را برای آب کشیدن به بیرون از دهان آورد، بنابر احتیاط واجب حکم دندان طبیعی را ندارد و باید تطهیر شود.
(کتاب استفتائات، جلد ۱، استفتاء ۲۵۸)
آیت‌الله خامنه‌ای: اگر دندان مصنوعی یا پر شده به گونه‌‌ای است که جزو دندان طبیعی محسوب میشود حکم دندان طبیعی را دارد که با زوال عین نجاست پاک میشود و آب کشیدن داخل دهان لازم نیست و الا باید خود دندان مصنوعی نیز تطهیر شود. (استفتائات)
…………………………………………………………..
۱۶. امام خمینی(ره): پاک کننده دهم، غایب شدن مسلمان است که موجب طهارت خود انسان و لباس و فرش و ظرف و هر چیز دیگری است که در اختیار او میباشد که با آنها معامله پاک بودن میشود، مگر علم به بقای نجاست داشته باشیم و بعید نیست که هیچ شرط دیگری معتبر نباشد؛ بنابراین حکم به طهارت جاری است چه آن فرد آگاه به نجاست بوده یا نبوده، اعتقاد به نجاست آن شی‌ء نجس داشته یا نداشته باشد، لاابالی در دین باشد یا نباشد.
(تحریرالوسیله، ج۱، فصل فی المطهّرات، عاشرها)
آیت‌الله خامنه‌ای: هرگاه یقین داشته که بدن یا لباس یا یکی از چیزهای شخص مسلمانی نجس است و آن مسلمان را مدتی نبیند و سپس ببیند که او با آن چیزی که نجس بوده است رفتار چیز پاک را می‌کند، آن چیز محکوم به پاکی است مشروط به این که صاحب آن چیز از نجاست قبلی و از احکام طهارت و نجاست با خبر باشد.
(استفتا، ۳۲)
…………………………………………………………..
۱۷. امام خمینی(ره): مخرج بول با غیر آب پاک نمیشود، و مردها اگر بعد از برطرف شدن بول یک مرتبه بشویند کافی است، ولی زن‌ها و همچنین کسانی که بولشان از غیر مجرای طبیعی می‌آید، احتیاط واجب آن است که دو مرتبه بشویند.
(تحریرالوسیله، ج۱، فصل فی الاستنجاء، م۱)
آیت‌الله خامنه‌ای: برای طهارت مخرج بول با آب قلیل بعد از برطرف شدن بول دو بار شستن بنابر احتیاط لازم است.
(اجوبه الاستفتائات، س۹۰ و استفتاء ۳۵)
…………………………………………………………..
۱۸. امام خمینی(ره): هرگاه با سنگ و کلوخ و مانند اینها غائط را از مخرج برطرف کنند، اگرچه پاک شدنش محل تأمّل است ولی نماز خواندن مانعی ندارد و چنانچه چیزی هم به آن برسد نجس نمیشود، و ذرّه‌های کوچک و لزوجت محل، اشکال ندارد.
(تحریرالوسیله، فصل فی الاستنجاء، م۲و۴)
آیت‌الله خامنه‌ای: مخرج مدفوع را به دو گونه میشود تطهیر کرد: …دوّم آن که با سه قطعه سنگ یا پارچه پاک و امثال آن، نجاست را پاک نماید و اگر با سه قطعه، نجاست زائل نشد با قطعات دیگری آن را کاملاً پاک کنند.
(اجوبه الاستفتائات، س۹۹ و استفتاء ۳۶)
…………………………………………………………..
وضو
۱. امام خمینی(ره): روی پاها را از سر یکی از انگشت‌ها تا برآمدگی روی پا مسح کند و احتیاط مستحب است تا مفصل ساق را مسح کند.
(تحریرالوسیله، ج۱، فصل فی الوضوء، م۱۵)
آیت‌الله خامنه‌ای: باید مسح پا را تا مفصل ساق بکشند.
(اجوبه الاستفتائات، س۱۰۶ و ۱۱۱ و استفتاء ۴۳)
………………………………………………….
۲. امام خمینی(ره): باید صورت را بنابر احتیاط واجب از بالا به پایین شست و اگر از پایین به بالا بشوید وضو باطل است و دست‌ها را باید از مِرفق به طرف سرانگشتان بشوید.
(تحریرالوسیله، ج۱، فصل فی الوضوء، م۲ و۳)
آیت‌الله خامنه‌ای: صورت و دست‌ها در وضو باید از بالا به پایین شسته شود و اگر از پایین به بالا بشوید وضو باطل است.
(استفتا، ۴۶)
…………………………………………………..
۳. امام خمینی(ره): …و اگر با یک مشت آب تمام عضو شسته شود و به قصد وضو بریزد یک مرتبه حساب میشود چه قصد بکند یک مرتبه را یا قصد نکند.
(توضیح المسائل، م۲۴۸)
آیت‌الله خامنه‌ای: شستن صورت و دست‌ها در وضو بار اوّل واجب و بار دوّم جایز و بیش از آن غیر مشروع است. تعیین کننده بار اوّل یا دوّم یا بیشتر، قصد وضو گیرنده است، یعنی می‌تواند به قصد بار اوّل شستن، چند مرتبه آب به روی صورت بریزد.
(استفتا، ۴۷ و اجوبه الاستفتائات، س۱۰۲)
…………………………………………………..
۴. امام خمینی(ره): …و احتیاط این است که مسح پای راست را بر چپ مقدم بدارد بلکه واجب بودن آن خالی از وجه نیست.
(تحریرالوسیله، شرائط وضو)
…………………………………………………..
۵. امام خمینی(ره): لازم نیست مسح سر با دست راست باشد یا از بالا به پایین مسح کند.
(تحریرالوسیله، فصل فی الوضوء، م۱۴)
آیت‌الله خامنه‌ای: احتیاط آن است که مسح سر با دست راست کشیده شود، ولی کشیدن مسح از بالا به پایین لازم نیست.
(استفتا، ۴۸)
آیت‌الله خامنه‌ای: ترتیب وضو از این قرار است: شستشوی صورت از بالا پیشانی یعنی جایی که موی سر روییده است تا سر چانه، سپس شستن دست راست از آنج تا سر انگشتان، سپس شستن دست چپ از آرنج تا سر انگشتان، سپس کشیدن دست مرطوب بر روی قسمت جلوئی سر، و در آخر کشیدن دست مرطوب بر روی هر دو پا از سر انگشتان پا تا مفصل ساق پا.
(استفتا، ۴۳)
…………………………………………………..
۶. امام خمینی(ره): … باید از اعضای دیگر وضو رطوبت بگیرد و با آن مسح نماید.
(تحریرالوسیله، ج۱، فی واجبات الوضوء، ص۲۰، م۱۷
آیت‌الله خامنه‌ای: اگر برای مسح، رطوبتی در کف دست نمانده باشد، نمیتواند دست را با آب تَر کند، بلکه باید دست را با رطوبتی که در ریش یا ابرو هست مرطوب کند و مسح کند.
(استفتا، ۵۲)
…………………………………………………..
۷.امام خمینی(ره): …چنانچه در موقع وضو ملتفت پاک بودن و نجس بودن آن جا نبوده، وضو باطل است و اگر می‌داند ملتفت بوده یا شک دارد که ملتفت بوده یا نه، وضو صحیح است و در هر صورت جایی را که نجس بوده باید آب بکشد.
(تحریرالوسیله، شرائط وضو ، م۱۳)
آیت‌الله خامنه‌ای: اگر بعد از وضو شک کند که آیا موضعی را که از قبل نجس بود تطهیر کرده و سپس وضو گرفته است یا نه، وضوی او صحیح است ولی باید آن موضع را آب بکشد.
(درس خارج صلاه الجماعه، جلسه ۳۶، قاعده فراغ و استفتاء ۵۹)
…………………………………………………..
۸. امام خمینی(ره): …ولی اگر بداند که موقع وضو ملتفت آن مانع نبوده، باید دوباره وضو بگیرد.
(تحریرالوسیله،ج۱، شرائط الوضو، م ۱۲)
آیت‌الله خامنه‌ای: اگر پیش از وضو بداند که در بعضی از اعضای وضو مانعی از رسیدن آب وجود دارد و بعد از وضو شک کند که آب را به زیر آن رسانده یا نه، وضو صحیح است.
(درس خارج صلاه الجماعه، جلسه ۳۶، قاعده فراغ)
…………………………………………………..
۹. امام خمینی(ره): …چنانچه بداند موقع وضو ملتفت رسیدن آب به زیر آن نبوده، باید دوباره وضو بگیرد.
(تحریر، شرائط الوضو، م ۱۲)
آیت‌الله خامنه‌ای: اگر در بعضی از اعضای وضو مانعی باشد که گاهی آب به خودی خود زیر آن می‌رسد و گاهی نمی‌رسد، و انسان بعد از وضو شک کند که آب زیر آن رسیده یا نه، وضویش صحیح است.
(درس خارج صلاه الجماعه، جلسه ۳۶، قاعده فراغ)
…………………………………………………..
۱۰.امام خمینی(ره): …ولی اگر بداند که در وقت وضو ملتفت آن مانع نبوده، احتیاط واجب آن است که دوباره وضو بگیرد.
(تحریر، شرائط الوضو، م ۱۲)
آیت‌الله خامنه‌ای: اگر پس از وضو، چیزی را در اعضای وضو ببیند که مانع از رسیدن آب است؛ چنانچه نداند که آن مانع هنگام وضو گرفتن وجود داشته یا بعد ایجاد شده وضوی او صحیح است.
(درس خارج صلاه الجماعه، جلسه ۳۶، قاعده فراغ)
…………………………………………………..
۱۱. امام خمینی(ره): کسی که وضو ندارد حرام است اسم خداوند متعال را به هر زبانی نوشته شده باشد، مسّ نماید. و همچنین است بنا بر احتیاط واجب مسّ اسم مبارک پیغمبر و امام و حضرت زهرا (علیهم السلام).
آیت‌الله خامنه‌ای: بهتر است از مس اسماء جلاله و اسامی انبیاء و معصومین علیهم السلام و القاب و کنیه آنها بدون وضو اجتناب شود.
(استفتاء، ۱۰۱)
…………………………………………………..
۱۲. امام خمینی(ره): …اگر اطراف آن را بشوید کافی است، ولی چنانچه کشیدن دست تَر بر آن ضرر ندارد بهتر آن است که دست تَر بر آن بکشد و بعد پارچه پاکی روی آن بگذارد و دست تَر را روی پارچه هم بکشد.
(توضیح المسائل، م۳۲۵)
آیت‌الله خامنه‌ای: اگر در اعضای وضو زخم یا شکستگی باشد و روی آن باز باشد و آب برای آن مضّر نباشد، باید آن را بشوید و اگر شستن برای آن مضّر است باید اطراف آن را بشوید و احتیاط آن است که اگر کشیدن دست تَر بر آن ضرر ندارد، دست تَر روی آن بکشد.
(استفتا، ۷۹)
…………………………………………………..
۱۳. امام خمینی(ره): …چنانچه نتواند آن را مسح کند، باید پارچه پاکی روی آن بگذارد و روی پارچه را با تَری آب وضو که در دست مانده مسح کند، و بنا بر احتیاط مستحب تیمّم هم بنماید و اگر گذاشتن پارچه ممکن نباشد باید به جای وضو تیمّم کند و بهتر است یک وضوی بدون مسح هم بگیرد.
(توضیح المسائل، م۳۲۶)
آیت‌الله خامنه‌ای: اگر محل مسح زخم است و نمیتواند روی آن دست تَر بکشد باید به جای وضو تیمّم کند ولی در صورتی که می‌تواند پارچه‌‌ای روی زخم قرار دهد و بر آن دست بکشد احتیاط آن است که علاوه بر تیمّم، وضو نیز با چنین مسحی بگیرد.
(اجوبه الاستفتائات، س۱۳۶ و استفتاء ۸۰)
…………………………………………………..
۱۴. امام خمینی(ره): به‌کار بردن ظرف طلا و نقره در خوردن و آشامیدن و دیگر موارد از قبیل وضو گرفتن، غسل نمودن و غیر اینها حرام است، ولی نگهداشتن و استعمال آنها در زینت اطاق حرام نمی‌باشد.
(تحریرالوسیله، ج۱ القول فی الاوانی، ص۱۲۰، م۲)
آیت‌الله خامنه‌ای: خوردن و آشامیدن در ظرفی که از طلا یا نقره ساخته شده، حرام است لیکن نگهداشتن آن یا استفاده‌های دیگر از آن غیر از خوردن و آشامیدن حرام نیست.
(استفتا، ۴۰)
…………………………………………………..
مورد زیر طبق نظر مقام معظم رهبری میباشد و نظری از حضرت امام (ره) در این خصوص یافت نشد.
۱۵. آیت‌الله خامنه‌ای: بنابر احتیاط واجب جایز نیست که در بین وضو، آن را رها کند و دوباره بدون فوت موالات وضوی جدید بگیرد.
(استفتائات، ۶)
…………………………………………………..
۱۶. آیت‌الله خامنه‌ای: جایز نیست در اعضای وضو یا غسل عمداً و بدون ضرورت مانعی را ایجاد کرد که برداشتن آن یا ممکن نیست و یا موجب ضرر یا مشقت زیاد است؛ مانند کاشت ناخن یا کاشت مژه و اگر چنین کند و مانع را نتواند برطرف کند معصیت کرده و باید علاوه بر وضو یا غسل جبیره، تیمم نیز انجام دهد و بعد از برداشتن ناخن بنا بر احتیاط واجب قضای نمازها را نیز بخواند.
(استفتائات جدید)
……………………………………………
غسل
۱. امام خمینی(ره): در غسل ترتیبی باید به نیت غسل، اول سر و گردن، بعد طرف راست، بعد طرف چپ بدن را بشوید.
(تحریر، القول فی واجبات الغسل، الثالث:…،توضیح المسائل، م ۳۶۱)
آیت‌الله خامنه‌ای: غسل را به دو گونه میشود انجام داد اول اینکه با ترتیب مخصوصی بدن را بشوید، بدین ترتیب که ابتدا سر و گردن را بشوید، و بعد بقیۀ بدن را. و احتیاط (واجب) آن است که پس از سر و گردن، تمام نیمه راست بدن از سر تا پا، را بشوید و در آخر تمام نیمۀ چپ بدن از سر تا پا را.
(استفتاء، م۸۴)
……………………………………………
۲. امام خمینی(ره): ظاهر این است که غسل ارتماسی با فرو رفتن تدریجی در آب حاصل میشود و احتیاط (واجب) آن است که تمام بدن در یک لحظه زیر آب باشد.
(تحریر، واجبات الغسل، م۶)
آیت‌الله خامنه‌ای: غسل ارتماسی آن است که با نیت غسل تمام بدن را یکباره در آب فرو ببرد به طوری که آب به همه جای بدن برسد.
(استفتاء ۸۴)
……………………………………………
۳. امام خمینی(ره): از جمله کارهایی که بر جنب حرام است، رساندن جایی از بدن به خط قرآن یا به اسم خدا، و بنابر احتیاط واجب اسامی مبارکه پیامبران و امامان (علیهم السلام)، و خواندن سوره‌هایی از قرآن است که سجده واجب دارد، حتی گفتن «بسم الله الرحمن الرحیم» به قصد خواندن یکی از این چهار سوره، حرام است.
(تحریرالوسیله، ج۱، القول فی احکام الجنب، الخامس و توضیح المسائل، م۳۵۵)
آیت‌الله خامنه‌ای: از جمله کارهایی که بر جنب حرام است، رساندن جائی از بدن به خط قرآن یا نام مبارک خداوند متعال و خواندن خصوص آیات سجده* این سوره‌ها است، ولی خواندن سایر آیات از این سوره‌ها اشکال ندارد.
* یعنی آیه ۱۵ از سوره ۳۲، آیه ۳۷ از سوره ۴۱، آیه ۶۲ از سوره ۵۳ و آیه ۱۹ از سوره ۹۶.
( استفتا، ۸۹ و اجوبه الاستفتائات، س۱۹۹)
……………………………………………
۴. امام خمینی(ره): زن‌های سیّده بعد از تمام شدن شصت سال یائسه می‌شوند یعنی خون حیض نمی‌بینند و زن‌هایی که سیّده نیستند، بعد از تمام شدن پنجاه سال یائسه می‌شوند.
( تحریرالوسیله، فصل فی الحیض، توضیح المسائل، م۴۳۵)
آیت‌الله خامنه‌ای: تعیین سن یائسگی محل تأمل و احتیاط است؛ بانوان می‌توانند در این مسأله به مجتهد جامع الشرایط دیگر مراجعه نمایند.
(اجوبه الاستفتائات، س۲۱۶)
……………………………………………
احکام میّت
۱. امام خمینی(ره): مسلمانی را که محتضر است؛ یعنی در حال جان دادن میباشد – مرد باشد یا زن، بزرگ باشد یا کوچک – باید به پشت بخوابانند به‌طوری که کف پاهایش به طرف قبله باشد.
(تحریرالوسیله، ج۱، فصل فی احکام الاموات، ص۵۸، م۲ و توضیح المسائل، م۵۳۳)
آیت‌الله خامنه‌ای: شایسته است که شخص مسلمان را در حال احتضار به پشت و به سمت قبله بخوابانند، به طوری که کف پای او به جانب قبله باشد. بسیاری از فقها این عمل را برخود محتضر در صورتی که قادر باشد و بر دیگران واجب دانسته‌‌اند و احتیاط در انجام آن ترک نشود.
(اجوبه الاستفتائات، س۲۵۳ و استفتاء ۱۰۵)
……………………………………………
۲. امام خمینی(ره): غسل و کفن و نماز و دفن مسلمانان دوازده امامی بر هر مکلفی واجب است و بنابر احتیاط واجب حکم مسلمانی هم که دوازده امامی نیست همین‌طور است.
(تحریرالوسیله، القول فی غسل المیت، توضیح المسائل، م۵۴۲)
آیت‌الله خامنه‌ای: غسل و کفن و نماز و دفن مسلمان، بر هر مکلّفی واجب است.
(استفتا، ۱۰۶)
……………………………………………
۳. امام خمینی(ره): کسی که میت را غسل می‌دهد، بنابر احتیاط واجب بالغ باشد.
(تحریرالوسیله، القول فی غسل المیت، م ۱۳، توضیح المسائل، م۵۵۵)
آیت‌الله خامنه‌ای: کسی که میّت را غسل می‌دهد، باید مسلمان دوازده امامی و بالغ و عاقل باشد و مسائل غسل را بداند.
(استفتا، ۱۱۰)
……………………………………………
۴. امام خمینی(ره): میَت مسلمان را باید با سه پارچه که آنها را لنگ و پیراهن و سرتاسری می‌گویند کفن نمایند. لنگ باید از ناف تا زانو، اطراف بدن را بپوشاند و بهتر آن است که از سینه تا روی پا برسد و بنا بر احتیاط واجب پیراهن باید از سر شانه تا نصف ساق پا، تمام بدن را بپوشاند، و درازای سرتاسری باید بهقدری باشد که بستن دو سر آن ممکن باشد، و پهنای آن باید به اندازه‌‌ای باشد که یک طرف آن روی طرف دیگر بیاید.
(تحریرالوسیله، القول فی تکفین المیت، توضیح المسائل، م۵۷۰ و ۵۷۱)
آیت‌الله خامنه‌ای: میّت مسلمان را باید با سه قطعه پارچه کفن کنند، اوّل لنگ که به کمر و پای او پیچیده میشود، دوم پیراهن که از سر شانه تا ساق پا را از جلو و پشت می‌پوشاند و سوم پوشش سرتاسری که باید از بالای سر تا پایین پا را بپوشاند به‌طوری که بستن دو سر آن میسّر باشد و پهنای آن بهقدری باشد که دو طرف آن روی هم گذاشته شود.
(استفتا، ۱۱۷)
……………………………………………
۵. امام خمینی(ره): اگر از بدن زنده قسمتی که دارای استخوان است جدا شود و پیش از آنکه قسمت جدا شده را غسل دهند، انسان آن را مَسّ نماید، باید غسل مسّ میت کند. ولی اگر قسمتی که جدا شده استخوان نداشته باشد برای مسّ آن غسل واجب نیست.
(تحریرالوسیله، ج۱، فصل فی غسل مس المیت، م۴ و توضیح المسائل، م۵۲۸)
آیت‌الله خامنه‌ای: دست زدن به عضوی که از بدن شخص زنده جدا شده است، غسل ندارد.
(استفتا، ۱۰۳)
……………………………………………
تیمم
۱. امام خمینی(ره): در تیمّم چهار چیز واجب است:
اوّل: نیّت.
دوّم: زدن کف دو دست با هم بر چیزی که تیمّم به آن صحیح است.
سوّم: کشیدن کف هر دو دست به تمام پیشانی و دو طرف آن، از جایی که موی سر می‌روید، تا ابروها و بالای بینی و بنا بر احتیاط واجب باید دست‌ها روی ابروها هم کشیده شود.
چهارم: کشیدن کف دست چپ به تمام پشت دست راست و بعد از آن کشیدن کف دست راست به تمام پشت دست چپ.
(تحریرالوسیله، ج۱، القول فی کیفیه التیمّم، ص۹۷، م۱ و توضیح المسائل، م۷۰۰ و ۷۰۱)
آیت‌الله خامنه‌ای: تیمم به این ترتیب است:
۱. نیت از ابتدا تا انتهای تیمم؛
۲. زدن کف تمام هر دو دست با هم بر چیزی که تیمم بر آن صحیح است؛
۳. کشیدن کف هر دو دست با هم بر تمام پیشانی و دو طرف آن از جایی که موی سر می‌روید تا ابروها و بالای بینی؛
۴. کشیدن کف دست چپ بر تمام پشت دست راست و کف دست راست بر تمام پشت دست چپ؛
۵. بنابر احتیاط واجب زدن بار دیگر دست‌ها بر آنچه که تیمّم بر آن صحیح است و کشیدن کف دست چپ را بر پشت دست راست وکف دست راست را بر پشت دست چپ.
(اجوبه الاستفتائات، س۲۰۹ و استفتاء ۱۳۶)
……………………………………………
۲. امام خمینی(ره): اگر خاک و ریگ و کلوخ و سنگ پیدا نشود، باید به گرد و غباری که روی فرش و لباس و مانند این‌هاست تیمّم نماید و اگر غبار در لای لباس و فرش باشد تیمّم به آن صحیح نیست مگر آن که اول دست بزند تا روی آن غبارآلود شود بعد تیمّم کند و چنانچه گرد پیدا نشود، باید به گِل تیمّم کند، و اگر گِل هم پیدا نشود، احتیاط مستحب آن است که نماز را بدون تیمّم بخواند و بنا بر احتیاط بعداً قضای آن را به جا آورد.
(توضیح المسائل، م۶۸۶
آیت‌الله خامنه‌ای: اگر چیزهایی که گفته شد پیدا نشود باید به گرد و غباری که بر روی فرش و لباس و امثال آن نشسته است تیمّم کند و اگر آن نیز پیدا نشود ولی گِل تَر در دسترس باشد باید به آن تیمّم کند و در صورتی که به هیچ یک از اینها [چیزهایی که تیمّم بر آن صحیح است] دسترسی نباشد مانند کسی که در هواپیما و امثال آن است بنا بر احتیاط باید نماز را در وقت بدون وضو و تیمّم بخواند و سپس با وضو یا تیمّم قضا کند.
(استفتا، ۱۳۳)
……………………………………………
۳. امام خمینی(ره): در تیمّم باید پیشانی و کف دست‌ها و پشت دست‌ها پاک باشد و اگر کف دست نجس است و نتواند آن را آب بکشد، باید با همان کف دست نجس تیمّم کند.
(تحریرالوسیله، ج۱، القول فیما یعتبر فی التیمم، ص۹۸، م۱ و توضیح المسائل، م۷۲۴)
آیت‌الله خامنه‌ای: احتیاط آن است که در صورت امکان، پیشانی و پشت دست‌ها پاک باشد و اگر نتواند محل تیمّم را تطهیر کند، بدون آن تیمّم کند، هر چند بعید نیست که طهارت در هر صورت شرط نباشد.
(اجوبه الاستفتائات، س۲۱۱ و استفتاء ۱۴۰)
……………………………………………
۴. امام خمینی(ره): تیمّم بر سنگ گچ و سنگ مرمر سیاه و سایر اقسام سنگ‌ها صحیح است ولی تیمّم بر جواهر، مثل سنگ عقیق و فیروزه باطل میباشد و احتیاط واجب آن است که با بودن خاک یا چیز دیگری که تیمّم بر آن صحیح است، به گچ و آهک پخته هم تیمّم نکند.
(تحریرالوسیله، ج۱، القول فیما یتیمّم به، ص۹۵، م۱ و توضیح المسائل، م۶۸۵)
آیت‌الله خامنه‌ای: تیمّم بر هر آنچه از زمین محسوب شود؛ مانند سنگ گچ و سنگ آهک، صحیح است؛ و بعید نیست تیمّم بر گچ و آهک پخته و آجر و امثال آنها هم صحیح باشد. تیمم بر اشیاء معدنی که جزء زمین محسوب نمیشود مانند: طلا و نقره و امثال آن صحیح نیست ولی تیمّم بر سنگهای مرغوبی که عرفاً به آن سنگ معدنی گفته میشود مانند مرمر و غیره صحیح است. تیمّم بر سیمان و موزائیک اشکال ندارد، اگرچه احوط ترک تیمّم بر سیمان و موزائیک است.
(استفتا۱۳۱و۱۳۲واجوبهالاستفتائات،س۲۱۰و۴۸۹)
…………………………………………..
۵. امام خمینی(ره): اگر بدل از غسل تیمّم کند و بعد کاری که وضو را باطل می‌کند برای او پیش آید، چنانچه برای نمازهای بعد نتواند غسل کند، باید وضو بگیرد، و اگر نمیتواند وضو بگیرد، باید بدل از وضو تیمّم نماید.
(تحریرالوسیله، ج۱، القول فی احکام التیمّم، ص۱۰۱، م۵ و توضیح المسائل، م۷۲۴)
آیت‌الله خامنه‌ای: کسی که تیمّم بدل از غسل کرد اگر حدث اصغر از او سر زند؛ مثلاً بول کند، برای نمازهای بعد در صورتی که هنوز نمیتواند غسل کند، بنا بر احتیاط واجب باید بار دیگر تیمّم بدل از غسل کند و وضو هم بگیرد.
(استفتا، ۱۴۷)
……………………………………………
۶. امام خمینی(ره): …نماز ساقط است، ولی احتیاط مستحب آن است که نماز را در وقت بدون طهارت بخواند و بنا بر احتیاط واجب قضای آن را نیز به‌جا آورد.
(تحریرالوسیله، ج۱، القول فیما یتیمّم به، ص۹۷، م۷)
آیت‌الله خامنه‌ای: اگر انسان نتواند برای نماز وضو بگیرد و تیمّم هم ممکن نباشد، بنا بر احتیاط باید نماز را در وقت، بدون وضو و تیمّم بخواند و سپس با وضو یا تیمّم قضا کند.
(اجوبه الاستفتائات، س۲۱۲ و استفتاء ۱۳۳)
……………………………………………
۷. امام خمینی(ره): …اگر بعد از نماز بفهمد، نمازش صحیح است.
(توضیح المسائل، م۶۷۲)
آیت‌الله خامنه‌ای: اگر کسی به تصور اینکه آب برای او ضرر دارد، تیمّم کند و پیش از آنکه با این تیمّم نماز بخواند بفهمد که ضرر ندارد، تیمّم او باطل است و اگر بعد از آنکه با این تیمّم نماز خواند فهمید که آب ضرر نداشته است بنا بر احتیاط واجب باید وضو بگیرد یا غسل کند و دوباره نماز را به‌جا آورد.
(استفتا، ۱۲۹)
……………………………………………
اعتکاف
۱. امام خمینی(ره): پنجم: آنکه اعتکاف در یکی از مساجد چهارگانه (مسجد الحرام، مسجد النبی (صلّی اللّه علیه و آله) مسجد کوفه و مسجد بصره) باشد و در غیر این مساجد محلّ اشکال است، پس در سایر مساجد جامع بنابر احتیاط واجب باید به قصد رجاء و احتمال مطلوبیّت آورده شود اما در غیر مساجد جامع، مانند مسجد قبیله یا بازار جایز نیست.
(تحریر الوسیله، شروط الاعتکاف، الخامس)
آیت‌الله خامنه‌ای: اعتکاف در یکی از مساجد چهارگانه (مسجدالحرام، مسجد النبی (صلی الله علیه وآله) ، مسجد کوفه و مسجد بصره) دارای فضیلت بیشتر است امّا در همه مساجد جامع می‌توان اعتکاف کرد. در مساجد غیر جامع هم که در آن نماز جماعت برپا میشود و دارای امام عادلی است، اعتکاف به قصد رجاء صحیح است.
(رساله نماز و روزه، م ۹۹۴)
………………………………………………
۲. امام خمینی(ره): …احتیاط آن است که نزدیک ترین راه را انتخاب کند و به مقدار ضرورت و نیاز اکتفا نماید و در صورت امکان نباید در سایه بنشیند و احتیاط آن است که اصلا ننشیند مگر اینکه ناچار باشد، بلکه احتیاط مستحب آن است که در سایه راه نرود.
(تحریر الوسیله، شروط الاعتکاف، م۹)
آیت‌الله خامنه‌ای: اگر برای ضرورت ناچار شود از مسجد بیرون رود، باید از تأخیرهای بی مورد مانند نشستن یا استراحت در زیر سایه و امثال آن اجتناب کند و بیش از مقدار ضرورت بیرون مسجد نماند.
(رساله نماز و روزه، م ۹۹۹)
……………………………………………….
۳. امام خمینی(ره): از جمله اینکه مباشرت زن‌ها با جماع و لمس کردن و بوسیدن از روی شهوت، حرام است، بلکه این کارها اعتکاف را باطل می‌کند.
(تحریرالوسیله، فی احکام الاعتکاف)
آیت‌الله خامنه‌ای: بر کسی که اعتکاف می‌کند، چند کار حرام است :از جمله آمیزش جنسی و بنابر احتیاط لمس و بوسیدن همسر از روی شهوت که علاوه بر حرمت، موجب باطل شدن اعتکاف نیز میشود.
(رساله نماز و روزه، م ۹۹۳)
……………………………………………….
مساله اختصاصی در مورد اعتکاف
۱. اگر معتکف به دلیل جهل به مسأله با وجود روزه قضا، روزه مستحبی بگیرد و قبل از ظهر روز اول متوجه مساله شود و نیت روزه قضا کند، اعتکافش صحیح است.
(استفتاء ۵۵۷)
……………………………………………….
خمس
۱. امام خمینی(ره): نصاب معدن بنا بر احتیاط ١٠۵ مثقال معمولی نقره یا ١۵ مثقال معمولی طلاست.
(تحریر، القول فی ما یجب فیه الخمس، الثانی: المعدن)
آیت‌الله خامنه‌ای: اگر از معدن چیزی استخراج شود، چنانچه قیمت مواد استخراج شده بعد از کم کردن هزینههای استخراج و تصفیه، به مقدار بهای ۱۵ مثقال طلا باشد، واجب است خمس آن پرداخت شود و اگر ارزش آن کمتر از این مقدار باشد، خمس ندارد.
(جزوه خمس، م۴)
…………………………………..
۲. امام خمینی(ره): …چه در یک دفعه آن را از دریا بیرون آورده باشد یا در چند دفعه.
اگر در رودخانه‌های بزرگ مانند دجله و فرات فرو رود و جواهری بیرون آورد، چنانچه در آن رودخانه جواهر عمل می‌آید باید خمس آن را بدهد.
(تحریر، القول فی ما یجب فیه الخمس، الرابع: الغوص و م۴)
آیت‌الله خامنه‌ای: در مسأله وجوب خمس جواهری که با غوّاصی به دست آید فرقی نیست که آنچه از دریا بیرون می آورد از یک نوع باشد یا چند نوع، در یک دفعه باشد یا چند دفعه نزدیک به یکدیگر، و بنابر احتیاط واجب رودخانه‌های بزرگ، مانند نیل، فرات یا کارون نیز در حکم دریاست.
(جزوه خمس، م ۹)
…………………………………..
۳. امام خمینی(ره):…اقوی آن است که (برای تعیین کردن مالک) به قرعه رجوع شود.
(تحریرالوسیله، کتاب الخمس، السابع)
آیت‌الله خامنه‌ای: اگر صاحب مال را در ضمن عدد محصوری بداند، احتیاط آن است که بنحوی رضایتشان را تحصیل نماید و اگر ممکن نباشد و احتمال تعلق مال به احدالطرفین راجح نباشد، باید بین افراد به طور مساوی تقسیم کند.
(درس خارج مکاسب محرمه، ج ۶۱۴ و ۶۱۵)
…………………………………..
۴. امام خمینی(ره): …ظاهر آن است که پرداختن خمس در حلال کردن مال و پاک کردن آن کفایت می‌کند.
(تحریرالوسیله، القول فی ما یجب فیه الخمس، م۲۸)
آیت‌الله خامنه‌ای: اگر مقدار متعلق به غیر را به طور دقیق نمی‌داند ولی اجمالاً می‌داند که بیش از اندازه یک پنجم است، بنابر احتیاط باید خمس را به اضافه مقداری که یقین می‌کند بیش از خمس متعلق به غیر است به حاکم شرع بدهد تا در مواردی که هم خمس و هم صدقه محسوب میشود مصرف کند.
(جزوه خمس، م ۱۳)
…………………………………..
۵. امام خمینی(ره): …احتیاطا با اذن حاکم، به هر کسی بخواهد صدقه می‌دهد.
(تحریرالوسیله، القول فی ما یجب فیه الخمس، السابع)
آیت‌الله خامنه‌ای: در مال مجهول المالک واجب است برای پیدا کردن صاحبش، جستجو کند و در صورت پیدا شدن صاحبش، مال را به او برگرداند و اگر از پیدا کردن او مأیوس شد، از طرف او به فقیر صدقه دهد و احتیاط مستحب آن است که از حاکم شرع اجازه بگیرد.
(درس خارج مکاسب محرمه، ج ۵۸۸)
…………………………………..
۶. امام خمینی(ره): اگر برای مئونه اش در اول سالش، قرض نماید یا بعضی از چیزهای مورد نیازش را به ذمّه بخرد یا قبل از پیدا شدن سود قسمتی از سرمایه را در مئونه اش مصرف نماید برایش جایز است به همان اندازه از سود کم کند (و خمس بقیه را بدهد).
(عروهالوثقی، کتاب الخمس، م۳۳ حاشیه امام)
آیت‌الله خامنه‌ای: چنانچه بعد از آنکه مالِ مجهول المالک، صدقه داده شد، مالک آن پیدا شود و به صدقه دادن آن رضایت ندهد، صدقه دهنده ضامن نیست و لازم نیست مثل یا قیمت آن مال را به مالک بدهد.
(درس خارج مکاسب محرمه، ج ۵۹۶)
…………………………………..
۷. امام خمینی(ره): اگر چیزهایی داشته باشد که خمس به آنها تعلّق نگرفته یا خمس آنها را داده است و قیمت آنها در بازار بالا رود خمس آن زیاده، بر او واجب نیست در صورتی که آن چیزها عین مال تجارت و سرمایه تجارت نباشند مانند این که مقصود او از خرید او ابقاء آنها، نگهداری خود آنها و بهره بردن از منافع و نماء آنها باشد. و امّا اگر مقصود این باشد که با آنها تجارت کند ظاهر آن است که خمس ترقّی قیمت آنها پس از تمام شدن سال واجب است بشرط آنکه فروش آنها و گرفتن قیمتش ممکن باشد. و اگر فقط در سال بعد ممکن باشد زیادی قیمت بنا بر اظهر از منافع آن سال میباشد نه سال گذشته.
(تحریرالوسیله، القول فی ما یجب فیه الخمس، م۸)
آیت‌الله خامنه‌ای: ارث و هبه خمس ندارد، هرچند قیمت آن افزایش یافته باشد، مگر اینکه آن را سرمایه کند (یعنی در معرض فروش قرار دهد)؛ که در این صورت، بنابر احتیاط واجب ارزش افزوده آن پس از فروش، از درآمد سال حساب میشود که در صورت موجود بودن آن در پایان سال خمسی، خمس آن باید داده شود. اگر چیزی را که مؤونه نیست بدون قصد فروش، از درآمد بین سال خریداری کرده باشد، باید بر اساس ارزش آن در پایان سال، خمس آن را بپردازد و ارزش افزوده آن (ترقی قیمت سوقیه) تا فروخته نشود خمس ندارد و پس از فروش، ترقی قیمت آن پس از کسر مقدار تورم، جزء درآمد سال فروش است.
(جزوه خمس، م۴۴،۴۰و۵۳)
………………………………….
۸. امام خمینی(ره): اگر برای مئونه اش در اول سالش، قرض نماید یا بعضی از چیزهای مورد نیازش را به ذمّه بخرد یا قبل از پیدا شدن سود قسمتی از سرمایه را در مئونه اش مصرف نماید جایز است به همان اندازه از سود کم کند.
(تحریر، القول فی ما یجب فیه الخمس، م۲۰)
آیت‌الله خامنه‌ای: اگر قبل از بدست آوردن سود، برای هزینههای زندگی قرض کرده باشد یا از پولی که متعلق خمس نیست (مانند ارث) برداشته باشد، بنابر احتیاط واجب نمیتواند آن هزینه‌ها را از سود کم کند و باید خمس آن را بپردازد، ولی اگر بعد از حصول سود، از مال غیر متعلق خمس برای مخارج زندگی مصرف کند، در پایان سال به همان مقدار از درآمد کسر می‌گردد.
(استفتاء ۱۰)
…………………………………..
۹. امام خمینی(ره): اگر فرش یا ظرف یا اسب و مانند اینها را – از چیزهایی که با باقی ماندن عین آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد – بخرد ظاهر آن است که خمس آنها واجب نمی‌باشد مگر وقتی که از محلّ حاجت او بیرون رود که در این صورت احتیاطا خمس آنها واجب است.
(تحریرالوسیله، القول فی ما یجب فیه الخمس، م۱۶)
آیت‌الله خامنه‌ای: اگر از منفعت کسب پیش از دادن خمس، اثاثیه‌ای برای منزل بخرد و در بین سال احتیاجش از آن برطرف شود، واجب است که خمس آن را هنگام سال خمسی بدهد، ولی اگر پس از گذشت سال خمسی از مؤونه بودن خارج شود، خمس به آن تعلق نمی‌گیرد.
سؤال: شخصی مسکن مورد نیاز تهیه نموده و به عللی نمیتواند در آن سکونت کند، و یا مدتی آن را اجاره داده است، سپس از سکونت در آن منصرف میشود و آن را میفروشد، بر فرض که در این مدت، سال خمسی بر آن گذشته باشد، حکم خمس آن چگونه است؟
جواب: سکونت شرط نیست و همین که مورد نیاز و در شأن او باشد، مؤونه محسوب میشود و خمس ندارد حتی پس از فروش.
(جزوه خمس، م۸۳ و استفتاء ۱۲)
…………………………………..
۱۰. امام خمینی(ره): خمس به عین تعلّق می‌گیرد، ولی مالک مخیر بین ادای از عین و یا از مال دیگر میباشد.
(تحریرالوسیله، القول فی ما یجب فیه الخمس، م۲۳)
آیت‌الله خامنه‌ای: تأخیر پرداخت خمس از سال خمسی به سال دیگر جایز نیست و کسی که خمس درآمد خود را سر سال نپردازد این خمس بر عهده او میباشد که باید آن را پرداخت کند و در صورت کاهش ارزش پول، مقدار تنزّل نیز باید پرداخت شود و اگر مقدار تنزّل معلوم نباشد، باید با حاکم شرع مصالحه شود.
(جزوه خمس، م۱۰۸ و استفتاء ۱)
…………………………………..
۱۱. امام خمینی(ره): انسان نمیتواند در مالی که یقین دارد خمسش را نداده‌‌اند تصرف کند. اگر با عین پول خمس نداده جنسی را بخرد، یعنی به فروشنده بگوید این جنس را به این پول می‌خرم، یا در وقت خریدن قصدش این باشد که از پول خمس نداده عوض آن را بدهد، چنانچه حاکم شرع معامله پنج‌یک آن را اجازه بدهد، معامله آن مقدار صحیح است.
(توضیح المسائل، م۱۷۹۵ و۱۷۶۰)
آیت‌الله خامنه‌ای: س: خوردن غذای کسی که اهل خمس نیست اشکال ندارد. اگر فردی که به اموالش خمس تعلق گرفته ولی خمس آن را نداده است، معامله‌ای انجام دهد، صحیح است.
(جزوه خمس، م۱۳۹و۱۴۱)
…………………………………..
۱۲. امام خمینی(ره): احتیاط است – اگر اقوی نباشد – که مکلف خمس را به کسی که نفقۀ او به عهده‌اش میباشد مخصوصا زوجه‌اش، ندهد در صورتی که برای نفقۀ آنها باشد. امّا دادن خمس او به آنها برای غیر نفقه – از آنچه که به آن احتیاج دارند و تأمین آن بر خمس دهنده واجب نباشد – اشکالی ندارد.
(تحریرالوسیله، القول فی قسمته و مستحقیه، م۴)
آیت‌الله خامنه‌ای: س: اگر فردی یکی از اعضای خانواده‌اش که واجب النفقه اوست، سید و فقیر باشد، نمیتواند خمس خود را به او بپردازد .
(اجوبه الاستفتائات، س۱۳۶)
…………………………………..
۱۳. امام خمینی(ره): اگر پول را چند سال نگاه دارد برای آنکه خانه بخرد، از مؤونه حساب نمیشود و واجب است خمس آن را بپردازد.
(تحریرالوسیله، القول فیما یجب فیه الخمس، م۱۷)
آیت‌الله خامنه‌ای: مال پس‌انداز شده از منفعت کسب اگر برای تأمین هزینههای زندگی باشد، سر سال خمسی، خمس دارد مگر این که پس انداز برای تهیّه لوازم ضروری زندگی و یا تأمین هزینههای لازم باشد که در این صورت اگر بعد از سال خمسی در آینده نزدیک (تا چند روز) در راه‌های مذکور مصرف شود، خمس ندارد.
(اجوبه الاستفتائات، س۹۰۹)
…………………………………..
مسائل اختصاصی در مورد خمس
۱. آیت‌الله خامنه‌ای: پولی که مستأجر ناچار است برای اجارهٔ خانه به موجر قرض ( رهن ) دهد، در صورتیکه توان پرداخت اجاره کامل را نداشته باشد یا موجر نمی‌پذیرد، به مقداری که برای اجاره مسکن مطابق شأن، باید طبق قرارداد اجاره به موجر قرض بدهد، خمس تعلق نمی‌گیرد و احکام مؤنه را دارد.
(استفتا، ۱۰۱)
۲. آیت‌الله خامنه‌ای: پس انداز مقداری پول برای پیش‌آمدهای احتمالی چنانچه با دادن خمس، مقدار باقیمانده کفایت نمی‌کند و نگرانی شخص برطرف نمیشود خمس ندارد؛ هر چند احتیاط این است که پس از رفع نگرانی (با حصول درآمد جدید) خمس مقداری که مصرف نشده پرداخت شود.
(استفتا، ۱۰۱)
۳. آیت‌الله خامنه‌ای: پرداخت خمس هر چند بدون قصد قربت باشد موجب برائت ذمه مکلف میشود.
(استفتا، ۱۰۱)
۴.آیت‌الله خامنه‌ای: در صورتی که پس از پایان سال خمسی و حصول اولین درآمد در سال جدید، فاصله زمانی واقع شود می‌تواند مبدا سال خمسی جدید را از تاریخ حصول اولین درآمد قرار دهد.
(استفتا، ۱۰۳)
۵. آیت‌الله خامنه‌ای: اگر شخصی پولی را در لای کتابش پیدا کند و دچار تردید شود که آیا از درآمد سال قبل است که باید فوراً خمس آن داده شود و یا از درآمد سال جدید است که تا پایان سال خمسی مهلت دارد صرف در مؤنه کند، جزء درآمد سال جدیدش محسوب میشود.
(استفتا، ۱۰۴)
۶. آیت‌الله خامنه‌ای: صدق فائده بر اجرت حجی که هنوز آن را انجام نداده و نیز بر اجرت صوم و صلاتی که قرار است در سال بعد انجام دهد معلوم نیست و نمیتوان آن را از ارباح سال جاری دانست، پس خمس در آن واجب نیست.
(استفتاء، ۱۳)
۷.آیت‌الله خامنه‌ای: سؤال: شخصی به شخص دیگری هدیه‌‌ای داده و قصد جدی نیز داشته و به قصد فرار از خمس نیست، بعد از سال خمسی از هبه خود رجوع می‌کند و آن را پس می‌گیرد، آیا باید خمس آن را بدهد؟
پاسخ: به مجرد رجوع از هبه باید خمس آن را بدهد.
(استفتاء، ۳۰ )
پول دریافتی از بیمه
آیت‌الله خامنه‌ای: پولی که طبق قرارداد به عنوان بیمه عمر یا نقص عضو به فرد بیمه‌گذار پرداخت می‌کنند درآمد محسوب میشود، لکن پولی که بعد از فوت او به بازماندگان داده میشود، نوعی احسان به آنان است و درآمد کسب نیست و خمس ندارد.
مبالغی که بابت درمان و مانند آن از درآمد پرداخت میشود و بعد مثلاً شرکت بیمه آن را برمی‌گرداند، درآمد جدید نیست، بلکه برگشت همان پول فرد است که اگر تا سر سال خمسی در مخارج زندگی صرف نشود، متعلق خمس میباشد ولی اگر بعد از گذشت سال خمسی برگردانده شود، باید بلافاصله خمس آن پرداخت شود.
پولی که شرکت‌های بیمه جهت جبران خسارت به بیمه‌گذار میپردازند؛ مانند بیمه بدنه خودرو، آتش سوزی، محصولات کشاورزی، جزو درآمد کسب است و چنانچه تا سر سال خمسی در مخارج زندگی صرف نشود، پرداخت خمس آن واجب است.
بیمه بیکاری و مانند آن که بر اساس قرارداد بین کارفرما و یا شخص دیگری (غیر از دریافت کننده مقرری مزبور) و اداره بیمه، پرداخت میشود، برای دریافت کننده هدیه بوده و خمس ندارد ولی اگر بر اساس قرارداد بین خود گیرنده و اداره بیمه باشد و یا پرداخت کارفرما بر اساس شرط بین گیرنده و او باشد، متعلق خمس است
پولی که در حوادث رانندگی، فرد خسارت زننده و یا شرکت بیمه از طرف او، جهت جبران خسارت به فرد خسارت دیده پرداخت می‌کند (بیمه شخص ثالث)، درآمد کسب نبوده و خمس ندارد.
(استفتاء، ۱۱)
……………………………………………….
زکات
۱. امام خمینی(ره): زکات کشمش بنا بر احتیاط وقتی واجب میشود که غوره است.
(تحریرالوسیله، زکات الغلات، م۳)
آیت‌الله خامنه‌ای: زکات کشمش، در هنگامی واجب میشود که به آن انگور گفته شود و پیش از آن زکات تعلق نمی‌گیرد.
(استفتاء۲)
…………………………………..
۲. امام خمینی(ره): اگر زکات فطره را به یکی از هشت مصرفی که سابقاً برای زکات مال گفته شد برسانند کافی است، ولی احتیاط مستحبّ آن است که فقط به فقرای شیعه بدهد.
(تحریر، کتاب الزکاه، القول فی مصرفها)
آیت‌الله خامنه‌ای: احتیاط واجب آن است که زکات فطره را تنها به فقیران شیعه بپردازند و در سایر مصارف زکات مال مصرف نکنند.
(استفتاء ۵)
……………………………………………….
نذر
۱. امام خمینی(ره): نذر زن بدون اجازه شوهرش باطل است. نذر زن بدون اجازه شوهرش باطل است.
(توضیح المسائل، م۲۶۵۴)
آیت‌الله خامنه‌ای: در صحت نذر زوجه در صورتی که شوهر او غایب باشد، اذن شوهر شرط نیست. ولی اگر حضور داشته باشد، احتیاط واجب آن است که از او اذن بگیرد. و اگر بدون اذن شوهر نذر کند، نذر او منعقد نمیشود.
(مناسک حج، م۸۱)
…………………………………..
۲. امام خمینی(ره): اگر انسان از روی اختیار به نذر خود عمل نکند باید کفّاره بدهد یعنی یک بنده آزاد کند یا به شصت فقیر طعام دهد یا دو ماه پی‌درپی روزه بگیرد.
(تحریرالوسیله، ج۲، کتاب الایمان والنذور،م. ۲۷و ۲۸)
آیت‌الله خامنه‌ای: کفّاره‌ی نذر همان کفّاره‌ی قسم است، یعنی: آزاد کردن یک بنده یا به ده فقیر طعام دادن یا پوشاندن آنها و در صورت عدم تمکن سه روز روزه گرفتن.
(استفتا، روزه، ۶۶)
……………………………………………….
حج
(موارد تفاوت فتوا در مورد حج تنها مربوط به شرایط استطاعت میباشد)
۱. امام خمینی(ره): کسی که نیاز به ازدواج دارد و برای آن پول لازم دارد، در صورتی مستطیع میشود که علاوه بر مخارج حج، مصارف ازدواج را هم داشته باشد.
(مناسک حج، م۱۸)
آیت‌الله خامنه‌ای: کسی که نیاز به ازدواج دارد و ترک ازدواج موجب مشقّت یا حرج او شود و بتواند ازدواج کند، زمانی مستطیع میشود که علاوه بر مخارج حج هزینههای ازدواج را نیز داشته باشد.
(مناسک حج، م۴۳)
………………………………………………
۲. امام خمینی(ره): اگر غیر مستطیع، مصارف حج را قرض کند، مستطیع نمیشود، هر چند بتواند بعداً به سهولت قرض را ادا کند و اگر با آن حج به جا آورد از حَجّهالاسلام کفایت نمی‌کند.
(مناسک حج، م۲۰)
آیت‌الله خامنه‌ای: کسی که هزینه رفتن به حج را در اختیار ندارد، اما می‌تواند قرض بگیرد و سپس به سادگی قرض خود را ادا کند، واجب نیست که خود را با قرض گرفتن مستطیع کند، اما اگر بگیرد، حج بر او واجب میشود.
(مناسک حج، م۴۱)
………………………………………………
۳. امام خمینی(ره): احتیاط واجب آن است که تحقیق کند، وفرقی نیست در وجوب تحقیق، میان آنکه مقدار مال خود یا مقدار مخارج حج را نداند.
(مناسک حج، م۲۹)
آیت‌الله خامنه‌ای: اگر شک در استطاعت داشته باشد و بخواهد بداند که آیا مستطیع شده یا خیر، ظاهراً واجب است وضعیت مالی خود را بررسی کند.
(مناسک حج، م۴۵)
……………………………………………..
۴. امام خمینی(ره): اگر بعد از مراجعت، نیاز به مثل زکات و خمس و سایر وجوه شرعیه داشته باشد کفایت نمی‌کند، بنابر این بر طلاب و اهل علمی که در بازگشت از حج نیاز به شهریه حوزههای علمیه دارند، حج واجب نیست.
(مناسک حج، م ۴۰ و۴۸)
آیت‌الله خامنه‌ای: طلاب علوم دینی اگر بعد از مراجعت از حج زندگی آنان با شهریه حوزههای علوم دینی اداره یا تکمیل میشود، کافی است.
(مناسک حج ذیل ، م ۵۵)
………………………………………………
۵. امام خمینی(ره): کسی که بعد از استطاعت مالی بدون تأخیر، سعی در رفتن به حج داشته و در قرعه کشی شرکت نموده و از جهت اینکه قرعه به نامش اصابت نکرده نتوانسته به حج برود مستطیع نشده و حج بر او واجب نیست.
(مناسک حج، م ۵۵و ۵۷)
آیت‌الله خامنه‌ای: کسی که هزینه رفتن به حج را دارد و بدون تأخیر برای اعزام، نام نویسی کرده، اما قرعه به نامش در نیامده و نتوانسته در آن سال به حج برود، مستطیع نیست و حج بر او واجب نشده است، اما اگر رفتن به حج در سال‌‌های بعد از آن، منوط به نام نویسی و پرداخت مبلغی در همان سال باشد، بنا بر احتیاط واجب باید نسبت به این کار اقدام کند.
(مناسک حج، ۶۹))
………………………………………………
۶. امام خمینی(ره): کسی که برای حج نیابتی اجیر شده و بعد در همان سال استطاعت مالی پیدا کرده؛ چنانچه برای حج در آن سال اجیر شده باشد، باید حج نیابتی را به‌جا آورد و اگر استطاعت او باقی ماند، حج خودش را در سال بعد انجام دهد.
(مناسک حج، م ۵۶)
آیت‌الله خامنه‌ای: کسی که استطاعت مالی ندارد، اگر برای نیابت از دیگری اجیر شود و سپس بعد از عقد اجاره به واسطه مالی غیر از مال الاجاره مستطیع شود، باید در آن سال حجّ را برای خود انجام دهد و اگر عقد اجاره او برای همین سال بوده، اجاره باطل است، و در غیر این صورت، باید حج استیجاری را در سال بعد به جا آورد.
(مناسک حج، ذیل م ۶۴)
……………………………………………….
نگاه و پوشش
۱. امام خمینی(ره): از نگاه و لمس موی جدا شده زن نامحرم بنا بر احتیاط واجب اجتناب شود.
(تحریرالوسیله، ج۲، کتاب النکاح، م۲۰و۲۱)
آیت‌الله خامنه‌ای: نگاه و لمس موی جدا شده زن نامحرم ظاهراً اشکال ندارد، هرچند احتیاط مستحب است که لمس نکنند.
(استفتا، ۱۱۷)
………………………………………………
۲. امام خمینی(ره): احتیاط واجب آن است که مرد لباس زنانه، و زن لباس مردانه نپوشد. ولی اگر با آن نماز بخواند، اشکال ندارد.
(توضیح المسائل، م ۸۴۶)
آیت‌الله خامنه‌ای: صِرف پوشیدن لباس جنس مخالف، چنانچه صدق عنوان تأنیث یا تذکیر نکند، حرام نیست.
(مکاسب محرمه، ج۱۴۷، ص۱۰)
………………………………………………
مساله اختصاصی
آیت‌الله خامنه‌ای:
۱. احوط آن است که مرد یا زن، از زینتی که مخصوص به جنس مخالف است استفاده نکند؛ اگرچه قصد تأنیث و تذکیر هم نداشته باشند. مثل مردی که بدون قصد تأنیث و فقط به منظور آرایش، زیر ابرو بردارد که احوط ترک آن است
(مکاسب محرمه، ج۱۴۷، ص۱۱)
………………………………………………
نکاح و طلاق
۱. امام خمینی(ره): …باید از پدر یا جدّ پدری خود اجازه بگیرد.
(توضیح المسائل، م ۲۳۷۶)
آیت‌الله خامنه‌ای: دختری که بالغ و رشید است؛ یعنی مصلحت خویش را تشخیص می‌دهد اگر بِکر باشد و بخواهد شوهر کند، چه به طور دائم یا موقت، بنابر احتیاط واجب باید از پدر یا جد پدری خود اذن بگیرد.
(استفتا، ۱۲)
………………………………………………
۲. امام خمینی(ره): آنچه که متعارف شده از اینکه یک ساعت یا دو ساعت عقد انقطاعی بر دختر کوچک شیرخوار یا نزدیک به آن، واقع می‌سازند و منظورشان از این کار آن است که مادرش بر معقودله محرم بشود خالی از اشکال نمی‌باشد، اگر چه خالی از قرب هم نمی‌باشد.
(تحریرالوسیله، کتاب النکاح، القول فی المصاهره، م۲)
آیت‌الله خامنه‌ای: صحّت عقد موقت نوزاد (بدون در نظر گرفتن مدتی که قابلیت استمتاع پیدا کند) محل اشکال است.
(استفتا، ۱۰۲)
………………………………………………
۳. امام خمینی(ره): ذکر مدت در ازدواج موقت شرط است و مقدار مدت- طولانی باشد یا کوتاه- با خود آنها است و باید با زمان معیّن باشد به طوری که از زیاد و کم محفوظ بماند.
(تحریرالوسیله، کتاب النکاح، القول فی النکاح المنقطع، م۹)
آیت‌الله خامنه‌ای: صحت عقد موقت طولانی مدت مثل ۹۹ ساله که عادتاً احتمال بقای زوجین تا آن مدت وجود ندارد محل اشکال است.
(استفتا، ۱۰۲)
………………………………………………
۴. امام خمینی(ره): ازدواج با مجوسیّه بنا بر اقوی حرام است.
(تحریرالوسیله، کتاب النکاح، القول فی الکفر، م۱)
آیت‌الله خامنه‌ای: عقد موقت با زنان زرتشتی، اشکال ندارد.
(استفتا، ۲)
………………………………………………
مساله اختصاصی
آیت‌الله خامنه‌ای:
سؤال: اگر مرد با وعده ازدواج دائم دختری را راضی به عقد موقت کند تا شناخت بیشتری حاصل شود ولی در مدت محرمیت به او تجاوز و ازاله بکارت کرده و پس از انقضا مدت، او را رها کند؛ آیا دختر می‌تواند اجرت المثل مطالبه کند؟
پاسخ: در صورتی که این شرط به صورت شرط در ضمن عقد بوده است واجب است وفا کند والا با فرض ثبوت فریب باید رضایت دختر را جلب کند و وجوب اجره المثل معلوم نیست.
(استفتاء ۱۷)
………………………………………………
مسائل اختصاصی در مورد طلاق
۱. آیت‌الله خامنه‌ای: سؤال: اگر شخصی خود را عادل نداند ولی فردی که وکالت در طلاق دارد او را عادل بداند آیا این شخص می‌تواند خود را شاهد طلاق قرار دهد و یا اینکه واجب است مجلس را ترک کند؟
پاسخ: وجوب ترک مجلس معلوم نیست ولی نمیتوان آثار طلاق صحیح را بر آن مترتب کند.
(استفتاء ۵۵۷)
………………………………………………
۲. آیت‌الله خامنه‌ای: سؤال: خانمی در عده طلاق خلع، به مدت شش ماه صیغه موقت شوهرش می¬شود، بعد از این شش ماه عده این خانم به چه صورت است؟
پاسخ: اگر در مدت شش ماه نزدیکی کرده باشند باید عده عقد موقت را نگه¬دارد و اگر در این مدت نزدیکی نکرده¬اند، عده ندارد.
(استفتاء ۵۴۹)
………………………………………………
معاملات
۱. امام خمینی(ره): تصویر نمودن صاحبان روح از انسان و حیوان در صورتی که به صورت مجسّمه باشد حرام است؛ مانند آنچه که از سنگ‌ها و فلزات و چوب‌ها و مانند اینها درست میشود.
(تحریر، ج ۲، مکاسب محرمه، م۱۲)
آیت‌الله خامنه‌ای: تصویر، اعمّ از مجسّم و غیر مجسّم فی نفسه، حرمتی ندارد.
(مکاسب محرمه، درس۱۵۲ و درس۱۵۶ و رساله آموزشی، جلد ۲، گفتار ۲۱)
………………………………………………
۲. امام خمینی(ره): جادو کردن و یاد دادن و یاد گرفتن و کسب کردن با آن، حرام میباشد؛ بلکه به آن ملحق میشود یا قسمی از سحر است «شعبده»، و آن عبارت است از اینکه به سبب حرکت سریع، غیر واقع را واقع نشان دهد.
(تحریر، کتاب المکاسب، م۱)
آیت‌الله خامنه‌ای: شعبده (عملی که ناشی از سرعت، خفّت، مخاریق و تمرین است و ماهیتاً با سحر متفاوت است) فی نفسه حرام نیست، ولی اگر عنوان محرمی بر آن منطبق شود، حرام میباشد.
(مکاسب محرمه، درس۲۳۱ و رساله آموزشی، جلد۲، درس ۱۱)
………………………………………………
۳. امام خمینی(ره): کسب کردن با تمام انواع اعیان نجس (نجاسات) جایز نیست. و البته در عمومیت داشتن (حکم عدم جواز نسبت به همۀ نجاسات) اشکال است.
آیت‌الله خامنه‌ای: اگر عین نجس دارای منفعت حلال باشد و برای همین منفعت مباح هم معامله شود، معامله حلال و صحیح است، ولی اگر دارای منفعت حلال نباشد یا برای منفعت حرام، معامله انجام گیرد، حرام و باطل است. اگر خوک برای استفاده متعارف (یعنی تغذیه انسان) معامله شود، بنابر احتیاط واجب معامله باطل بوده و نقل و انتقال صورت نمی گیرد.
(مکاسب محرمه، درس۶۰ و ۶۱ و رساله آموزشی، جلد دوم، درس ۱)
………………………………………………
۴. امام خمینی(ره): چیزی که به حکم شرع، حکم میته دارد، خرید و فروش و معاوضۀ آن و یا مجانی دادن به انسان دیگر به منظور خوردن، جایز نیست.
(استفتاءات، ج۵، س ۶۵۱۸)
آیت‌الله خامنه‌ای: فروش و در اختیار قراردادن مسکرات به دیگران مطلقا جایز نیست و کسب درآمد از طریق آنها حرام است و در غیر مسکرات فروش و در اختیار قرار دادن خوراکی‌های حرام به کسی که طبق مذهبش آن را حرام نمی‌داند، اشکال ندارد، البته در مورد گوشت خوک، احتیاط در ترک کسب درآمد از آن است.
(اجوبه الاستفتائات، س۱۰۹۱)
………………………………………………
۵. امام خمینی(ره): …کما اینکه بیع و اجاره در مواردی که ذکر شد، حرام میباشد، فاسد هم میباشد؛ پس ثمن و اجرت آن برایش حلال نمی‌باشد. و همچنین است فروختن انگور و خرما و چوب به کسی که می‌داند او آنها را شراب و صلیب و بت و آلت قمار و بربط (و آلات لهو) می‌کند. و امثال اینها.
(تحریر، کتاب المکاسب، م۱۰)
آیت‌الله خامنه‌ای: اگر شیئی که دارای منافع حلال و حرام است، معامله شود و فروشنده هنگام معامله شرط کند که خریدار آن شئ را در منفعت حرام صرف کند، یا قصد فروشنده از معامله استفاده حرام باشد؛ مثل فروش انگور به شرط تهیه شراب یا به قصد تهیه شراب توسط مشتری، در این صورت معامله حرام است ولی باطل نیست. همچنین اگر فروشنده بداند که خریدار کالا را در حرام به کار می‌برد، اگر عرفاً کمک به عمل حرام محسوب شود و یا وظیفه فروشنده نهی از منکر باشد، معامله حرام اس.
(مکاسب محرمه، درس۱۰۷، ۱۲۰ و ۱۲۱رساله آموزشی، جلد دوم، درس ۴)
………………………………………………
۶. امام خمینی(ره): غنا عبارت از کشیدن و برگرداندن صدا با کیفیّت خاصی است که طرب‌آور و مناسب مجالس لهو و محافل طرب و آلات لهو و ادوات موسیقی باشد. البته گاهی غنای زنان آوازه‌خوان در عروسی‌ها استثناء میشود، و آن بعید نیست، و احتیاط ترک نشود که به زفاف عروس و مجلسی که جلوتر یا بعد از آن برای عروسی گرفته میشود، اکتفا شود نه هر مجلسی بلکه احوط این است که مطلقا اجتناب شود.
(تحریرالوسیله، کتاب المکاسب، م۱۳)
آیت‌الله خامنه‌ای: حرمت یا عدم حرمت غناء ندارد، بلکه آنچه موجب حرمت میشود آن است که لهویِ مضلّ باشد. در حرمت غنای لهوی مضلّ، فرقی بین مجلس عروسی و غیر آن نیست.
(مکاسب محرمه، درس ۳۱۵، ۳۱۶ و ۳۱۸ رساله آموزشی، جلد۲، درس ۲۸
……………………………………………..
۷. امام خمینی(ره): گرفتن اجرت برای چیزی که انجام دادن آن شخصا بر او واجب است، حرام میباشد. بلکه اگر چه واجب کفایی بر او باشد، بنا بر احتیاط در مورد آن.
(تحریر، کتاب المکاسب، م۱۸)
آیت‌الله خامنه‌ای: گرفتن اجرت بر امور واجب جایز است؛ به این معنا که انسان شخصی را اجیر کند بر انجام کاری که بر او واجب است و به او برای انجام آن، پول بدهد و فرقی نمی‌کند که واجب تعبدی باشد یا توصلی ، عینی باشد یا کفایی، تعیینی باشد یا تخییری.
(مکاسب محرمه، درس ۵۱۷)
………………………………………………
۸. امام خمینی(ره): سوال: هرگاه کسی، چک موعدی را به مبلغی کمتر از مبلغ قید شده در چک بخرد، چه
حکمی دارد؟ و همچنین فروش سفتۀ موعدی به مبلغ کمتر جایز است یا خیر؟
بسمه تعالی، فروش چک یا سفته به شخص ثالث به مبلغ کمتر ربا و حرام است.
(استفتائات، ج۱۰، س ۱۱۶۲۱)
آیت‌الله خامنه‌ای: فروش چک مدت دار به دیگری به کمتر یا بیشتر از مبلغ مندرج در چک جایز است و اشکال ندارد. آنچه اشکال دارد و جایز نیست این است که مبلغی از کسی قرض بگیرد و در برابر آن چک مدت دار به مبلغ بیشتر از مبلغ قرض به او بدهد. این عمل قرض ربوی است و حرام است، اگرچه بعید نیست اصل قرض صحیح باشد.
(استفتاء، ۲۳)
………………………………………………
۹. امام خمینی(ره): س- اگر فردی غیبت فرد دیگر را نموده آیا باید برای توبه کردن از طرف مقابل طلب رضایت نماید یا اینکه تنها استغفار کافی است؟ در صورت مانع بودن شرم و حیا چه باید کرد؟
ج – استغفار کافی است.
(تحریر، کتاب المکاسب، م ۱۷)
آیت‌الله خامنه‌ای: اگر غیبت شونده زنده است و امکان استحلال از او میباشد، باید از او طلب مغفرت و بخشش کند و اگر در قید حیات نیست یا امکان استحلال از او نیست، برایش استغفار نماید.
(مکاسب محرمه، ج۳۷۲، ص۱۰)
………………………………………………
اطعمه و اشربه
۱. امام خمینی(ره): مداوا نمودن به شراب بلکه به هر مسکری به شرطی که علم داشته باشد که مرض قابل معالجه است و علم داشته باشد که ترک معالجه با آن به هلاکت با به چیزی که نزدیک به آن است منتهی میشود، جایز است.
(تحریر، کتاب الاطعمه و الاشربه، القول فی غیر الحیوان، م ۳۵)
آیت‌الله خامنه‌ای: معالجه با مسکرات به صورت خوراکی، فقط در صورتی که درمان منحصر در آن باشد، به مقدار ضرورت جایز است. معالجه به صورت تزریقی نیز بنا بر احتیاط واجب همین گونه است.
(استفتاء ۳۰۳ )
………………………………………………
۲. امام خمینی(ره): اگر توری را نصب کند یا حصاری در آب بسازد که ماهی شکار کند، اگر در آب بمیرد حرام است.
(تحریر، کتاب الصید و الذباحه، القول فی الصید، م ۲۷)
آیت‌الله خامنه‌ای: اگر هنگام صید، ماهی داخل تور صیادی بمیرد هرچند داخل آب باشد حلال است.
(استفتاء ۴)
……………………………………………….
ارث زوجه
۱. امام خمینی(ره): زن از زمین و قیمت آن ارث نمی‌برد.
(تحریرالوسیله،کتاب الموارث، المقصد الثانی فی المیراث بسبب الزوجیه، م۵)
آیت‌الله خامنه‌ای: زوجه خواه دارای فرزند از شوهرش باشد یا نباشد، از قیمت زمین ـ خواه زمین خانه یا مغازه یا زمین باغ یا مزرعه باشد ـ ارث می‌برد.
(استفتا، ۶۲۵۳۸)
……………………………………………….
دین و قرض
مسائل اختصاصی در مورد دین و قرض
۱. آیت‌الله خامنه‌ای: سوال: اگر پولی قرض داده شود و شرط شود که قرض گیرنده تورم را هم موقع ادا بدهد چه حکمی دارد؟
پاسخ: جایز است و صدق زیاده نمی‌کند.
(استفتاء ۱)
……………………………..
۲. آیت‌الله خامنه‌ای: سوال: اگر چنین شرطی نشود و قرض گیرنده در موعد مقرر دینش را پرداخت کند، آیا بدهکار مکلف به پرداخت تورم است؟
پاسخ: در صورت درخواست طلبکار، باید جبران کند مگر در مواردی که شرط شده باشد – ولو به نحو ارتکازی – که همان مبلغ عودت داده شود همانند قرضی که مستأجر به موجر می‌دهد یا قرض الحسنه‌‌ای که بانک‌ها میپردازند.
(استفتاء ۱)
……………………………..
۳. آیت‌الله خامنه‌ای: سوال: اگر بدهکار قصد پرداخت بدهی را داشته باشد و امکان دسترسی به بدهکار هم باشد و یا احتمال عقلائی نسبت به پیدا کردنش باشد ولی تحقیق و جستجو از طلبکار هزینه‌ها یا سختی‌های نامتعارفی دارد مثل اینکه باید بدهکار چند شهر را دنبال طلبکار بگردد یا به کشور دیگری سفر کند و یا ده‌ها فرد یا محیط را مورد بررسی قرار دهد در این حال:
الف) اگر بدهکار در پرداخت بدهی کوتاهی نکرده آیا انجام این امور بر او واجب است؟ ب) اگر بدهکار در پرداخت بدهی کوتاهی کرده آیا انجام این امور بر او واجب است؟ ج) در هر یک از دو فرض قبل اگر میزان بدهی کم باشد یا این هزینه جستجو بیشتر از میزان بدهی باشد آیا تحقیق واجب است؟
پاسخ: در صورتی که رساندن مال به طلبکار ممکن باشد باید آن را انجام دهد، مگر در صورت ضرر فاحش یا حرج، و در این صورت دین باقی می‌ماند و باید خود یا وصیش (در صورت موت بدهکار) هر گاه رفع حرج یا ضرر شد اداء کنند و هر گاه اداء ناممکن شد از طرف او صدقه بدهند و هر گاه بعد از صدقه، طلبکار در دسترس واقع شد تدارک کنند البته در صورت ظلم و غصب عالم عامد، بدهکار مأخوذ به اشق احوال است.
(استفتاء ۷۰)
……………………………………………….
وقف
۱. امام خمینی(ره): مسجد شدن آن مکان محل تامل است و صِرف این قصد در ترتیب آثار مسجد شدن معلوم نیست.
(برگرفته از عروه الوثقی، استئجار الارض لتعمل مسجدآ، م ۲)
آیت‌الله خامنه‌ای: اگر زمین را به مدّت طولانی مثلاً پنجاه سال و بیشتر اجاره کنند و در آن مسجد احداث کنند در این مدّت حکم مسجد دارد.
(اجوبه الاستفتائات، س۲۰۳۷)
………………………………………………
مسائل اختصاصی در مورد وقف
۱. آیت‌الله خامنه‌ای: اگر مکان متحرک و غیر ثابتی مانند وسیله نقلیه به عنوان مسجد وقف شده باشد، بنابر احتیاط واجب مسجد شرعی بر آن صدق می‌کند و احکام مسجد بر آن جاری است.
(رساله نماز و روزه، م ۱۲۷)
………………………………………………
۲. آیت‌الله خامنه‌ای: وقف سهام صحیح است و بنابراین راه اندازی صندوق‌های سرمایه گذاری وقف بلامانع است. و اگر در ضمن عقد وقف، شرط شود که در صورت کاهش قیمت سهام وقفی یا کاهش بازدهی آنها، متولی، آن سهام را فروخته و با پول آنها سهام بهتری خریداری و وقف کند، صحیح است.
(استفتاء وقف سهام)
………………………………………………
۳. آیت‌الله خامنه‌ای: به نظر می‌رسد که بقاء مالیت پول توجیه قابل قبولی برای صحت وقف آن است. و در این مساله نیاز به اطلاق نیست؛ زیرا وقف جزو عناوین امضاء شدهی در شرع است و حکم تأسیسی نیست و شک نمیتوان داشت که آن کسانی که وقف را تأسیس و در طول زمانها اجراءکردهاند هدفشان این بوده که چیزثابتی را بگذارند که عوائد آن صدقهی جاریه باشد.بلی ممکن است در آن روزگار چیز ثابت، منحصردر عین بوده است ولی این موجب اختصاص حکم به عین نمیشود؛ چون غرض و هدف معلوم است و شارع مقدس همین را امضاء فرموده است.
(استفتاء وقف پول)
………………………………………………
۴. آیت‌الله خامنه‌ای: سوال: اگر در وقفنامه‌ای متولی منصوص اکبر اولاد ذکور واقف نسلاً بعد نسل ذکر شده باشد، پس از او آیا فرزند بزرگ ایشان متولی میشود یا برادر ایشان؟
پاسخ: پس از او برادر بزرگترش و مادامی که برادران متولی اول زنده هستند، فرزندان او متولی نخواهند شد تا آنکه نسل اوّل منقضی شود و تولیت به اکبر اولاد ذکور نسل بعدی برسد و برای نسل‌های بعدی نیز به همین صورت خواهد بود که تا از نسل قبل یک نفر زنده باشد نوبت به نسل بعدی نمی‌رسد.
(استفتا، ۱۰۶)
………………………………………………
۵. آیت‌الله خامنه‌ای: سؤال: آیا تبدیل موقوفه انتفاعی غیر قابل استفاده برای مردم به منفعتی و هزینه کردن عواید آن در جهت نیت واقف و یا اقرب به نیت، جایز است یا خیر؟ و در صورت عدم جواز تبدیل به منفعتی، آیا تبدیل اصل موقوفه به انتفاعی دیگر که قابل استفاده برای مردم باشد جایز است یا خیر؟
پاسخ: در مورد امثال حمام و آب انبار، در فرض مرقوم تبدیل به موقوفه انتفاعی دیگر شود که حتی الامکان اقرب به نظر واقف و انفع به حال مردم باشد و در مواردی که تبدیل آن به انتفاعی مقدور نباشد تبدیل به منفعتی و صرف درآمد آن در جهت وقف بلا اشکال است.
(استفتاء، ۸)
……………………………………………….
صدقه
۱. امام خمینی(ره): در صدقه مستحب، فقر معتبر نیست.
(تحریرالوسیله، کتاب الوقف، القول فی الصدقه، م ۵)
آیت‌الله خامنه‌ای: مالی که انسان به مسکین و فقیر می‌دهد، به آن صدقه می‌گویند. مالی که به غیر فقیر داده می شود، اگرچه با قصد قربت هم باشد، صدقه نمی‌گویند.
(مکاسب محرمه، درس۵۹۱، ص۳و۴)
………………………………………………..
مسائل پزشکی
۱. امام خمینی(ره): ظاهر آن است که تغییر جنس مرد به زن به سبب عمل و بر عکس آن، حرام نیست.
(تحریرالوسیله، مسائل مستحدثه، تغییر الجنسیه، م۱)
آیت‌الله خامنه‌ای: تغییر جنسیت جایز نیست مگر در صورتی که از راه‌های علمی و عرفی اطمینان آور، ثابت شود که شخص متقاضی تبدیل جنسیت، متعلق به جنس مخالف است که در این صورت عمل تبدیل جنسیت او – صرف نظر از احکام ثانوی مثل لمس و نگاه به عورت نامحرم – جایز است. همچنین در صورتی که تعلق او به جنس مخالف ثابت نشود ولی خلاف آن هم ثابت نشود و این شخص در وضیعت اضطرار شدید روحی قرار داشته باشد، جواز عمل مزبور بعید نیست.
(اجوبه الاستفتائات، س۱۲۷۹)
………………………………………………..
۲. امام خمینی(ره): تلقیح با نطفۀ غیر زوج، جایز نیست.
(تحریرالوسیله، مسائل مستحدثه(تلقیح)، م ۲)
آیت‌الله خامنه‌ای: تلقیح زن از طریق نطفه مرد اجنبی فی نفسه اشکال ندارد ولی باید از مقدمات حرام از قبیل نگاه و لمس حرام و غیر آنها اجتناب شود.
(اجوبه الاستفتائات، س ۱۲۷۵)
………………………………………………..
مسائل اختصاصی در مورد مسائل پزشکی
۱. آیت‌الله خامنه‌ای: سؤال: اگر شخصی مبتلا به مرضی است که امکان مداوا ندارد و استفاده از دارو تنها تأثیر در تأخیر مرگ دارد، آیا استفاده از دارو بر خود بیمار و یا تجویز آن توسط پزشک واجب است؟
پاسخ: به جهت وجوب حفظ حیات، استفاده از دارو بر خود بیمار و تجویز آن بر پزشک واجب است و علی الظاهر فرقی میان مدت زمان کوتاه و بلند در وجوب حفظ حیات نیست مگر آنکه زمان بهقدری کوتاه باشد که عرفاً حفظ حیات صدق نکند؛ مانند یک ساعت.
……………………………………………….
متفرقه
امام خمینی(ره): ظاهر آن است که تغییر جنس مرد به زن به سبب عمل و برعکس آن، حرام نیست. و همچنین این عمل در خنثی حرام نیست تا ملحق به یکی از دو جنس شود. و آیا اگر زن در خود تمایلاتی از سنخ تمایلات مرد یا بعضی از آثار رجولیّت را ببیند یا مرد در خود تمایلات جنس مخالف را یا بعضی از آثار آن را ببیند، تغییر آن واجب است؟ ظاهر آن است که واجب نیست، در صورتی که شخص، حقیقتاً از جنسی باشد ولیکن تغییر جنسیت او به آنچه که مخالف او است، ممکن باشد.
(تحریر، ج۲، مسائل مستحدثه، تغییر الجنسیه، م۱)
آیت‌الله خامنه‌ای: تغییر جنسیت جایز نیست مگر در صورتی که از راه‌های علمی و عرفی اطمینان آور، ثابت شود که شخص متقاضی تبدیل جنسیت، متعلق به جنس مخالف است که در این صورت عمل تبدیل جنسیت او – صرف نظر از احکام ثانوی مثل لمس و نگاه به عورت نامحرم – جایز است. همچنین در صورتی که تعلق او به جنس مخالف ثابت نشود ولی خلاف آن هم ثابت نشود و این شخص در وضیعت اضطرار شدید روحی قرار داشته باشد، جواز عمل مزبور بعید نیست.
(اجوبه الاستفتائات، س۱۲۷۹)
………………………………………………
امام خمینی(ره): تلقیح با نطفۀ غیر زوج، جایز نیست خواه زن، شوهردار باشد یا نه، زوج و زوجه به آن راضی باشند یا نه زن از محارم صاحب نطفه باشد مانند مادرش و خواهرش یا نه.
اگر عمل تلقیح با نطفۀ غیر زوج حاصل شود و زن شوهردار باشد و بداند که فرزند از تلقیح است پس در ملحق نشدن فرزند به زوج اشکالی نیست. همانطوری که در ملحق شدن او به صاحب نطفه و زن در صورتی که تلقیح به شبهه باشد کما اینکه در وطی به شبهه است اشکالی نیست. پس اگر او را به توهم اینکه زوجه اش میباشد و اینکه نطفه مال خودش است، تلقیح نماید آنگاه خلاف آن معلوم شود، فرزند به صاحب نطفه و زن ملحق میشود. و اما اگر با علم و عمد باشد در الحاق اشکال است؛ اگر چه اشبه الحاق آن میباشد. لیکن این مسئله مشکل است که از احتیاط در آن، چاره‌‌ای نیست. و مسائل ارث در باب تلقیح به شبهه مانند مسائل آن در وطی به شبهه میباشد. و در تلقیح عمدی حرام، چاره‌‌ای از احتیاط نمی‌باشد.
(تحریر، مسائل مستحدثه (تلقیح)، م ۲و۳)
آیت‌الله خامنه‌ای: تلقیح زن از طریق نطفه مرد اجنبی فی نفسه اشکال ندارد ولی باید از مقدمات حرام از قبیل نگاه و لمس حرام و غیر آنها اجتناب شود و به هر حال در صورتی که با این روش کودکی به دنیا بیاید، ملحق به شوهر آن زن نمیشود بلکه ملحق به صاحب نطفه و به زنی است که صاحب رحم و تخمک است.
(اجوبه الاستفتائات، س ۱۲۷۵)
………………………………………………
امام خمینی(ره): در صدقه مستحب، فقر و ایمان و اسلام در کسی که صدقه به او داده می شود، معتبر نیست؛ پس صدقه بر غنی و بر ذمّی و مخالف اگرچه بیگانه باشند جایز است، ولی بر ناصبی و حربی اگرچه خویشاوند باشند جایز نیست.
(تحریر، کتاب الوقف، القول فی الصدقه، م ۵)
آیت‌الله خامنه‌ای: مالی که انسان به مسکین و فقیر می‌دهد، به آن صدقه می‌گویند. مالی که بغیر فقیر داده میشود، اگرچه با قصد قربت هم باشد، صدقه نمی‌گویند.
(مکاسب محرمه، درس۵۹۱، ص۳و۴)
……………………………………………..
مساله اختصاصی
آیت‌الله خامنه‌ای:
سؤال: اگر شخصی مبتلا به مرضی است که امکان مداوا ندارد و استفاده از دارو تنها تأثیر در تأخیر مرگ دارد، آیا استفاده از دارو بر خود بیمار و یا تجویز آن توسط پزشک واجب است؟
پاسخ: به جهت وجوب حفظ حیات، استفاده از دارو بر خود بیمار و تجویز آن بر پزشک واجب است و علی الظاهر فرقی میان مدت زمان کوتاه و بلند در وجوب حفظ حیات نیست مگر آنکه زمان بهقدری کوتاه باشد که عرفاً حفظ حیات صدق نکند؛ مانند یک ساعت.
(استفتاء ۵۵۲)